Αννίβας

I

(Καρχηδόνα 247 – Βιθυνία 183 π.Χ.). Καρχηδόνιος στρατηγός του B’ Καρχηδονιακού πολέμου. Καταγόταν από την αρχοντική οικογένεια των Βάρκα, η οποία από το 250 έως το 200 π.Χ. άσκησε μεγάλη επιρροή στην πολιτική της Καρχηδόνας. Ο πατέρας του Αμίλκας τον πήρε μαζί του στην Ισπανία σε ηλικία εννέα ετών και λέγεται ότι τον έβαλε να ορκιστεί αιώνιο μίσος εναντίον των Ρωμαίων. Μετά τον θάνατο του πατέρα του (229), έμεινε στην Ισπανία υπό τις διαταγές του κουνιάδου του Ασδρούβα, μετά τη δολοφονία του οποίου (221) η σύγκλητος της Καρχηδόνας τον διόρισε αρχιστράτηγο, σε ηλικία μόλις 26 ετών. Ο διορισμός αυτός έγινε στην πιο κατάλληλη στιγμή για τον Α., γιατί μπόρεσε έτσι να υποστηρίξει καλύτερα το αίτημά του για επανάληψη του αγώνα κατά των Ρωμαίων, επειδή βασιζόταν σε πλήθος ευνοϊκών προϋποθέσεων. Ο νεαρός στρατηγός είχε στη διάθεσή του έναν μεγάλο εμπειροπόλεμο στρατό, μπορούσε να υπολογίζει στη συμμαχία ή την υποστήριξη σχεδόν όλων των ισπανικών πόλεων και να χρησιμοποιήσει τα τεράστια χρηματικά ποσά από την εκμετάλλευση των ιβηρικών ορυχείων. Το πρόσχημα για την επανάληψη των εχθροπραξιών εναντίον της Ρώμης έδωσε το Σαγούντο, πόλη που βρισκόταν σε ασαφή κατάσταση, γιατί ενώ είχε περιληφθεί στη ζώνη επιρροής της Καρχηδόνας (συνθήκη του 226) ήταν πιστή σύμμαχος των Ρωμαίων. Η κατάληψη της πόλης από τους Καρχηδόνιους (219) οδήγησε στην έκρηξη του νέου πολέμου.

Χωρίς καθόλου να καθυστερήσει, ο Καρχηδόνιος στρατηγός ανέλαβε τότε εκστρατεία εναντίον της ιταλικής χερσονήσου, που πολλοί τότε έκριναν ως προορισμένη να αποτύχει. Ο Α. ξεκίνησε από την Ισπανία με έναν στρατό περίπου 40.000 αντρών και με επιβλητικές εφοδιοπομπές. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς διέσχισε τις Άλπεις –γεγονός το οποίο θεωρείται ακόμα και σήμερα αξεπέραστος άθλος καθώς η στρατιά του διέθετε βαριά εφόδια και ελέφαντες– ξεσηκώνοντας κατά την προέλασή του στην πεδιάδα του Πάδου όλους τους κελτικούς πληθυσμούς εναντίον της Ρώμης. Στο Τικίνο, στον Τρεβία και στην Τραζιμένη νίκησε τις ρωμαϊκές στρατιές, τις οποίες διοικούσαν οι ύπατοι Σκιπίων, Σεμπρώνιος και Φλαμίνιος και, τέλος, με τη φοβερή καταστροφή των Ρωμαίων στις Κάνες (όπου σκοτώθηκαν 60.000 στρατιώτες του ύπατου Παύλου Αιμιλίου) φάνηκε να εκμηδενίζει κάθε δυνατότητα άμυνας των αντιπάλων του. Όμως, ο Α. εκείνη τη στιγμή δεν έδειξε αρκετό θάρρος, ώστε να αντιμετωπίσει τη Ρώμη που είχε φτάσει στο έσχατο όριο της δυνατότητας αντίστασης. Έτσι, αφού έχασε πια την κατάλληλη ευκαιρία –το 211 έφτασε μπροστά στις πύλες της πόλης, απ’ όπου προήλθε και η ιστορική φράση ο Αννίβας προ των πυλών (Hannibal antes portas)– άρχισε σιγά-σιγά η κάμψη της δύναμής του.

Το 207, o αδερφός του Ασδρούβας, που έσπευσε να του προσφέρει βοήθεια, νικήθηκε και σκοτώθηκε στο Μέταυρο, ενώ οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να ανακαταλάβουν την Καπύη και τον Τάραντα και σιγά-σιγά να επανακτήσουν την κυριαρχία τους σχεδόν σε ολόκληρη την Ιταλία. To 203 ο Α. αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ιταλία για να σπεύσει σε βοήθεια της ίδιας της Καρχηδόνας, την οποία απειλούσε ο Σκιπίων. Η μάχη της Ζάμα (202) έθεσε τέρμα στη μεγάλη εκστρατεία του Α., ο οποίος δέχτηκε να συνάψει ειρήνη με τη Ρώμη, ξαναγύρισε στην Καρχηδόνα και, με την υποστήριξη του λαού και του στρατού, κατέλυσε το ολιγαρχικό καθεστώς και εγκαθίδρυσε δημοκρατική κυβέρνηση, της οποίας έγινε o ίδιος αρχηγός.

To εσωτερικό του έργο απέβλεπε στην αναδιοργάνωση των οικονομικών, ενώ στο εξωτερικό πεδίο επιχείρησε να συγκροτήσει ένα δίκτυο συμμαχιών εναντίον των Ρωμαίων επιδιώκοντας νέα σύγκρουση, την οποία θεωρούσε αυτή τη φορά οριστική. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι όμως κατήγγειλαν στη Ρώμη τα σχέδιά του και έτσι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Καρχηδόνα και να καταφύγει σε διάφορες ηγεμονικές αυλές της Ανατολής, όπου δεν παραιτήθηκε από τις επιδιώξεις του να εξεγείρει όσο μπορούσε περισσότερους λαούς εναντίον της Ρώμης. Τελικά, αυτοκτόνησε με δηλητήριο στην αυλή του βασιλιά της Βιθυνίας Προυσία, για να μη συλληφθεί από τους Ρωμαίους.

Ο Α. υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στρατηλάτες της στρατιωτικής ιστορίας όλων των εποχών. Στο τακτικό πεδίο τελειοποίησε το σύστημα επιχειρήσεων λαβίδας, με την ταυτόχρονη χρήση του πεζικού και του ιππικού, σε ελιγμό που απέβλεπε στην πλήρη εκμηδένιση των εχθρικών δυνάμεων. Διέθετε επίσης μεγάλες διπλωματικές ικανότητες, όπως απέδειξαν οι ενέργειές του στην Ισπανία, στην Ιταλία και στην Ανατολή.

II

Όνομα πολιτικών και στρατηγών της Καρχηδόνας.

1. Εγγονός του Αμίλκα Α’ (5ος αι. π.Χ.). Διετέλεσε σωφέτης (κριτής) στην Καρχηδόνα (410 π.Χ.) και έναν χρόνο αργότερα στάλθηκε σε βοήθεια των Εγεσταίων εναντίον του Σελινούντα. Κατέλαβε την πόλη και κατεδάφισε τα τείχη της και έγινε o ιδρυτής της καρχηδονικής Σικελίας με πρωτεύουσα τον Ακράγαντα.

2. Γιος του αρχιστράτηγου των Καρχηδονίων Ασδρούβα Α’ (5ος αι. π.Χ.), εγγονός του στρατιωτικού διοργανωτή της Καρχηδόνας Μάγκνα.

3. Στρατηγός και ναύαρχος των Καρχηδονίων (; – 260 π.Χ.), γιος του Γίσκονα. Έλαβε μέρος στον Α’ Καρχηδονιακό πόλεμο, υπερασπίζοντας για επτά μήνες (262 π.Χ.) τον Ακράγαντα εναντίον των Ρωμαίων. Το 260 π.Χ. ηττήθηκε σε ναυμαχία από τον Ρωμαίο Δουίλιο, χάνοντας πενήντα από τα 130 πλοία του, και λίγο αργότερα ηττήθηκε και πάλι σε νέα ναυμαχία στη Σαρδόνα. Μετά τη ναυμαχία οι ναύτες του τον θεώρησαν υπεύθυνο της ήττας και τον σταύρωσαν.

4. Γιος του προηγούμενου (3ος αι. π.Χ.). Προσπάθησε να πείσει τους Κέλτες μισθοφόρους του στρατηγού Ιμίλκωνα να μην τον εγκαταλείψουν όταν o τελευταίος ήταν πολιορκημένος από τους Ρωμαίους στο Λιλύβαιο, τη σημερινή πόλη Μαρσάλα.

5. Γιος του Αμίλκα και φίλος του Ατάρβα (3ος αι. π.Χ.). Βοήθησε τους πολιορκημένους στο λιμάνι του Λιλυβαίου Καρχηδόνιους και αμέσως μετά έσπευσε σε βοήθεια του στρατηγού και φίλου του Ατάρβα στα Δρέπανα. Έλαβε επίσης μέρος μετά τον Α’ Καρχηδονιακό πόλεμο, μαζί με τον Αμίλκα Βάρκα, στην προσπάθεια καθυπόταξης των μισθοφόρων των Καρχηδονίων που είχαν αποστατήσει, αιχμαλωτίστηκε όμως από αυτούς και σταυρώθηκε.

6. Α. ο Ρόδιος (3ος αι. π.Χ.). Τολμηρός ναυτικός, πολλές φορές διέσπασε τον ρωμαϊκό αποκλεισμό του Λιλυβαίου και μετέφερε στην Καρχηδόνα πληροφορίες για την κατάσταση των πολιορκημένων στο λιμάνι αυτό. Τελικά όμως έπεσε σε ενέδρα των Ρωμαίων και παραδόθηκε.

7. Α. ο Μονομάχος (τέλη 3ου αι. π.Χ.). Έλαβε μέρος στην εκστρατεία του μεγάλου Αννίβα κατά την οποία διακρίθηκε για τη σκληρότητά του.

8. Τριήραρχος (τέλη 3ου αι. π.Χ.). Στάλθηκε από τον μεγάλο Α. να διαπραγματευτεί συμμαχία με τον τύραννο των Συρακουσών Ιερώνυμο. Οι όροι του τελευταίου, τους οποίους αποδέχτηκε η Καρχηδόνα, ήταν η διανομή της Σικελίας μετά την ήττα των Ρωμαίων, με όριο μεταξύ τους τον ποταμό Ιμέρα.

Προτομή του Αννίβα, ο οποίος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στρατηλάτες όλων των εποχών και επιδέξιος διπλωμάτης (Εθνικό Μουσείο, Νάπολη· φωτ. Igda).